[:am]Պայքարը պետք է սկսել վերևից, իսկ վերևներին հնարավոր կլինի հասնել, երբ քաղաքական կամք լինի

Լուսանկարը՝ Լուսի Սարգսյանի

Այն, որ կոռուպցիան չարիք է և Հայաստանի զարգացման խոչընդոտներից մեկը, ընդունում են թե՛ ընդդիմությունը, թե՛ հասարակական կազմակերպությունները, թե՛ իշխանությունները, թե՛ միջազգային կազմակերպությունները, որոնք ֆինանսական աջակցություն են ցուցաբերում դրա դեմ պայքարին:

Այդ պայքարի շրջանակներում որոշակի քայլեր են նախաձեռնվում. աղմկոտ բացահայտումներ են արվում, ձերբակալություններ են կատարվում, օրենսդրական փոփոխություններ: Բայց դա, ըստ «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի փոխտնօրեն Սոնա Այվազյանի, բավարար չէ, որ կոռուպցիան Հայաստանում նվազի:

Վերջինիս խոսքով, եթե կոռուպցիոն բացահայտումների ընթացքում ձերբակալությունները չսահմանափակվեն ստորին օղակների պաշտոնյաներով, ապա կարելի է համարել, որ իսկապես տարվում է կոռուպցիայի դեմ պայքար. «Մինչև պատասխանատվության մեխանիզմները չաշխատեն, չի կարելի համարել, որ կոռուպցիայի դեմ պայքար է տարվում»:

Վերջին 1 ամսվա ընթացքում ԱԱԾ կողմից բացահայտվել մի քանի դեպք: Քրեական գործով դատավորին կաշառք տալու պատրվակով` խարդախությամբ առանձնապես խոշոր չափերով գումար հափշտակելու դեպք: Փորձ է արվել միջամտել գործի քննությանը և դատավորի միջոցով ամբաստանյալի համար ապահովել բարենպաստ դատական ակտի կայացում: Դրա դիմաց պահանջվել է շուրջ 8.000 ԱՄՆ դոլար:

Քրեկան գործով նյութեր են նախապատրաստվել նաև ոստիկանության պաշտոնյայի կողմից լիազորությունները չարաշահելու վերաբերյալ, երբ վերջինս քաղաքացուց, ով անձնագիր ստանալու համար ստիպված է եղել վերականգնել կորցրած զինվորական գրքույկը, տարբեր պատճառաբանություններով ձգձգել է փաստաթղթի տրամադրումը և, իբր, գործընթացն արագացնելու համար պահանջել 200 ԱՄՆ դոլար կաշառք:

Հայաստանյան երեք բուհերի շուրջ էլ վերջերս աղմուկ բարձրացավ, ԱԱԾ-ն հայտարարեց, որ կեղծ դիպլոմներ են տրամադրվում շրջանավարտներին:

Սակայն, Հակակոռուպցիոն կենտրոնի ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանի խոսքով, վերոգրյալ բացահայտումները բավարար չեն կոռուպցիայի դեմ արդյունավետ պայքար տանելու համար, որովհետև  պայքարը պետք է սկսել վերևից. «Իսկ «վերև»-ներին հնարավոր կլինի հասնել, երբ քաղաքական կամք լինի: Բայց քանի որ այն չկա, եղածը ինչ-որ տեղ կարելի է շոու անվանել»:

Վերջինս նշեց, որ վերջերս ԱԱԾ կողմից կատարվել էր բացահայտում սոցիալական ապահովության ոլորտում, ինչի արդյունքում ձերբակալվել են Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, այդ թվում՝ նախարարության բժշկասոցիալական փորձաքննության գործակալության պետ Արմեն Սողոյանը, գործում ներգրավվել են 12 պաշտոնյաներ:

Ձերբակալված Արմեն Սողոյանի ղեկավարած կառույցը, ըստ ԱԱԾ-ի, օրենքով նախատեսված հաշմանդամության խումբ որոշելու դիմաց քաղաքացիներից 20-ից 40 հազար դրամի կաշառքներ է վերցրել։ Գումարների մի մասը, ըստ ԱԱԾ հայատրարության, բժշկական հանձնաժողովների նախագահները պարբերաբար հանձնել են գործակալության պետ Սողոյանին։

Վարուժան Հոկտանյանը հիշեցրեց, որ Արմեն Սողոյանից առաջ նույն պաշտոնը զբաղեցնում էր Միքայել Վանյանը, ով 2012 թ.-ի հոկտոմբերին էր հեռացվել պաշտոնից՝ կառույցում կոռուպցիոն ռիսկերի հայտնաբերումից հետո։ Փորձագետը շեշտեց, այսպիսով հանցանքի կրկնության հիմքերն ավելի խորն են, իսկ պատիժն այլևս ռեալ լուծում չէ.

«Եթե նույն ոլորտի նույն մարմնում որոշ ժամանակ անց հանցանքը կրկնվում է, նշանակում է, որ կոռուպցիայի դեմ պայքար չի եղել, շոու է եղել: Ես նկատի չունեմ, որ ձերբակալել ամենևին պետք չէ, պարզապես դա բավարար չէ, կանխարգելել է պետք, կոռուպցիայի դեմ միայն պատիժով չէ, որ պայքարում են»:

Կոռուպցիայի արդյունավետ պայքարի համար, Հայաստանի իրավաբանների ասոցիացիայի նախագահ Կարեն Զադոյանի համոզմամբ, հարկավոր է ստեղծել կոռուպցիայի դեմ պայքարի անկախ մարմին, որովհետև ստեղծված իրավիճակը «լուրջ սպառնալիք է ազգային անվտանգության համար»:

Հայաստանում գործում է «Կոռուպցիայի դեմ գործող պայքարի խորհուրդ»-ը, որը ստեղծվել է ՀՀ նախորդ վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանի պաշտոնավարման ժամանակ և փոխանցվել է գործող վարչապետ Կարեն Կարապետյանին: Կազմում պաշտոնյաներ են՝ գլխավոր դատախազ, արդարադատության նախարարություն, ֆինանսների նախարար ու  Կոռուպցիայի դեմ պայքարի կոալիցիան:

Խորհրդի ստեղծումը մեծ աղմուկ բարձրացրեց Հայաստանում, որովհետև դրա կազմում ներգրավված են եղել այնպիսի բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, ովքեր հասարակական-քաղաքական շրջանակների կարծիքով, մամուլի մի շարք հրապարակումների համաձայն, իրենց ունեցվածքի հայտարարագրերի տվյալներով, անմասն չեն այս գործընթացից. նրանց ընտանիքներն իրենց պաշտոնավարման տարիներին խոշոր բիզնեսների տեր են դարձել, ուստի իրենք չեն կարող պայքարել կոռուպցիայի դեմ: Սա է պատճառը, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարը մասնագետների կողմից համարվում է որոշ իմաստով «արհեստական»:

Կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհրդի անադյունավետ գործունեության մասին, ի դեպ, օրերս խոսել է Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Ռիչարդ Միլսը, ով շեշտել է, որ իրենք խորհրդի աշխատանքի համար նախապես հայտարարված գումարի ընդամենը 2,5 տոկոսն են փոխանցել, որովհետև այն առաջընթաց չի գրանցել:

Հայաստանի իշխանությունները հավաստիացնում են, թե ՀՀ կառավարությունը ձեռնարկում է հնարավորը կոռուպցիոն երևույթների դեմ պայքարի հարցում, որ մշակված ռազմավարարություն աստիճանաբար կյանքի է կոչվում: ՀՀ արդարադատության փոխնախարար Սուրեն Քրմոյանի խոսքով՝ կոռուպցիայի դեմ պայքարի շրջանակներում գործադիր մարմինը փորձում է նորարարական եղանակներով պայքարել այս երևույթի դեմ.

«Մենք օգտագործում ենք մեր մարդկային ներուժն ու էլեկտրոնային գործիքները՝ հնարավորինս թափանցիկ և մասնակցային կառավարում ձևավորելու համար՝ նպաստելով կաշառակերության ռիսկերի չեզոքացմանը: Իսկ ռիսկերն առավել շատ են կրթության, առողջապահության, ոստիկանության ու հարկային մարմիններում, հետևաբար, առաջնայնության կարգով թիրախավորվել են հենց այս ոլորտները»:

Հայաստանում կոռուպցիա չի լինի, երբ յուրաքանչյուր 4-րդ անձը կամ նրա ընտանիքի անդամը կաշառք չտա, երբ այդ մասին մարդիկ բարձրաձայնեն: Ի դեպ, 2016թ.-ին հայաստանցի հարցվողների 67 տոկոսն ասել է, որ չի բարձրաձայնի կոռուպցիոն դեպքերի մասին, երբ դրան ականատես լինի: Ազգագրագետ Աղասի Թադևոսյանի խոսքով՝ պատճառը մենթալիտետային է.

«Հայաստանում բնակչության մեծ մասը, որը ներգրավված է կոռուպցիոն շղթայի մեջ, չի գիտակցում, որ կատարածը հանցագործություն է: Հասկանում են, որ օրինական չէ, բայց առօրյա փոխհարաբերություններին բնորոշ երևույթ են ընկալում: Չեն համարում, որ կաշառք է, մտածում են՝ «լավություն անել» է, «լավության տակից» դուրս գալ է: Պաշտոնյան, որն այս կամ այն կերպով օգնում է լուծել հարցը, նվերներ են անում, մաղարիչ են անում, որ լավության տակից դուրս գան, երբեմն էլ հյուրասիրություն են կազմակերպում»:

Ազգագրագետն ասաց, որ բնակչության համար ավելի հեշտ է իրենց հարցերը լուծել կոռուպցիոն գործընթացներին մասնակցելով, քան՝ օրինական ճանապարհով:

Կոռուպցիան Հայաստանում, ըստ ազգագրագետի, «վերևից» պիտի լուծվի, քաղաքական կամք պիտի կիրառվի. «Խնդիրն այնքան ժամանակ կշարունակվի, քանի դեռ մարդիկ պաշտոնի կձգտեն կոռուպցիոն պտուղները վայելելու համար»:

https://jam-news.net/?p=21067&lang=hy[:ru]Нужно начинать с верхов, а чтобы дотянуться до верхушки, нужна политическая воля

Фото: Люси Саргсян

То, что коррупция является злом и мешает Армении развиваться, признают все – оппозиция, общественные структуры, власти  и международные организации, которые предоставляют финансирование для борьбы с коррупцией.

Борьба эта проявляется в виде громких разоблачений, арестов, изменений в законодательстве. Но, по словам замдиректора антикоррупционного центра “Трансперенси Интернешнл” Соны Айвазян, этого недостаточно.

По ее словам, если бы коррупционные разоблачения сопровождались арестами не только в низших эшелонах власти, то можно было бы считать, что да, действительно, ведется антикоррупционная борьба: “Пока не начнут работать механизмы привлечения к ответственности, нельзя считать, что идет борьба”.

За последний месяц Служба национальной безопасности раскрыла несколько случаев. Один из них – вымогательство в особо крупных размерах под предлогом передачи взятки судье в рамках уголовного дела. Речь идет о попытке вмешаться в судебное разбирательство и через судью обеспечить обвиняемому благоприятный приговор. Взамен требовалось около восьми тысяч долларов США.

В рамках другого уголовного дела были подготовлены материалы о превышении служебных полномочий сотрудником полиции, который под разными предлогами оттягивал процесс восстановления потерянного военного билета гражданина и требовал взятку в размере 200 долларов США для того, чтобы якобы ускорить процесс.

Резонанс вызвала также и история о трех армянских вузах. СНБ сообщило, что здесь выпускникам выдавали фальшивые дипломы.

Однако, по словам руководителя программ антикоррупционного центра Варужана Октаняна, для эффективной борьбы с коррупцией всех этих разоблачений недостаточно, потому что борьбу нужно начинать с верхов: “А чтобы дотянуться до верхушки, нужна политическая воля. Но так как ее нет, происходящее можно расценить как шоу”.

Он отметил, что недавно СНБ раскрыла дело в сфере социального обеспечения, в результате чего были арестованы несколько высокопоставленных чиновников министерства труда и социальных вопросов, в том числе начальник агентства медико-социальной экспертизы Армен Согоян. По делу проходили 12 должностных лиц.

Структура, которой руководил Армен Согоян, согласно заявлению СНБ, определяя группу инвалидности, брала взятки в размере 20-40 тысяч драмов (примерно $40-80). Часть заработанной суммы председатели медицинских комиссий периодически передавали начальнику агентства Согояну.

Варужан Октанян напомнил, что до Армена Согояна этот пост занимал Микаел Ванян, который был уволен в октябре 2012 года, после того как в структуре были обнаружены признаки коррупции. По мнению эксперта, из всего этого следует, что предпосылки повторения преступления более глубоки, а наказание уже не является действенной мерой:

“Если в той же структуре той же сферы через какое-то время преступление повторяется, значит имела место не борьба с коррупцией, а шоу. Я не хочу сказать, что не нужно арестовывать, только этого недостаточно. Нужна профилактика. С коррупцией борются не только с помощью наказаний”.

Для эффективной борьбы с коррупцией, уверен председатель Ассоциации юристов Армении Карен Задоян, необходимо создать независимый орган, потому что сложившаяся ситуация – “серьезная угроза национальной безопасности”.

В Армении действует Совет по борьбе с коррупцией, который был создан при предыдущем премьер-министре Армении Овике Абрамяне и перешел к действующему главе правительства Карену Карапетяну. В его состав входят официальные лица: генпрокурор, министр юстиции, министр финансов – и Коалиция по борьбе с коррупцией.

Создание совета вызвало в Армении большой резонанс, потому что в его состав вошли такие высокопоставленные лица, которые, по мнению общественно-политических кругов, согласно публикациям в прессе и исходя из их имущественных деклараций, сами не далеки от этого процесса: их семьи в период, когда они занимали должности, обзавелись крупным бизнесом, следовательно, они не могут бороться с коррупцией. Именно поэтому эксперты считают борьбу с коррупцией в определенной мере “искусственной”.

О неэффективности деятельности Совета по борьбе с коррупцией, кстати, на днях высказался посол США в Армении Ричард Миллс, который подчеркнул, что на счет совета было перечислено всего 2,5 процента изначально предусмотренной суммы, поскольку он не продемонстрировал прогресса в своей работе.

Власти Армении уверяют, что правительство страны предпринимает все возможное для борьбы с коррупцией, что разработанная стратегия постепенно претворяется в жизнь. По словам замминистра юстиции Армении Сурена Крмояна, для борьбы с коррупцией исполнительная власть старается использовать инновационные методы:

“Мы используем наш человеческий ресурс и электронные инструменты, чтобы сформировать по возможности прозрачное и интегрированное управление, что будет способствовать нейтрализации рисков взяточничества. А риски велики в области образования, здравоохранения, в полиции и налоговых органах. Следовательно, в порядке приоритетности, мы нацелены именно на эти сферы”.

Коррупция в Армении исчезнет, когда каждый четвертый ее житель или члены его семьи перестанут давать взятки, когда люди начнут говорить о проблеме вслух. Кстати, в 2016 году 67 процентов опрошенных сказали, что не стали заявлять о случаях коррупции, если бы стали ее свидетелями. Этнограф Агаси Тадевосян считает, что причина в менталитете:

“Большинство жителей Армении, вовлеченных в коррупционные цепочки, не осознают, что совершают преступление. Они понимают, что незаконно, но воспринимают это как часть повседневных отношений. Считают, что это не взятка, а “одолжение” и “благодарность за помощь”. Чиновнику, который помог решить какой-то вопрос, в знак благодарности дают подарки, “магарыч”, иногда накрывают столы”.

По словам этнографа, жителям проще решать свои проблемы через коррупционные процессы, чем законным путем.

Коррупция в Армении, по словам этнографа, должна искореняться “сверху”, а для этого необходима политическая воля: “Проблема будет существовать до тех пор, пока люди будут стремиться к власти, чтобы пользоваться плодами коррупции”.

https://jam-news.net/?p=21073&lang=ru[:en]It should start from the top: ‘And to reach that top, we need a political will’

Photo: Lusi Sargsyan

The fact that corruption is evil and it hinders Armenia’s development is admitted by everyone, be it opposition, NGOs, government and international organizations that provide funds for combating corruption.

This fight is manifested in high-profile revelations, arrests and legislative amendments. However, according to Sona Ayvazyan, Executive Director of Transparency International Anti-Corruption Center (TIAC), that’s hardly enough.

In her words, if those corruption revelations had been accompanied by the arrests not merely in the lower branches of power, then it would have been possible to think that there is a real anti-corruption fight underway: ‘It can’t be regarded as an ongoing fight against corruption, not until the prosecution mechanisms are activated.”

Several cases were solved by the National Security Service within the last month. One of them involved large-scale extortion under the pretext of bribing a judge as part of the criminal case. The matter concerns an attempt to interfere in the proceedings and ensure a favorable verdict to a defendant through the judge. Approximately US$8,000 were demanded in exchange for the aforesaid.

In another criminal case, the materials were prepared on abuse of official powers by a police officer, who, under various pretexts, was dragging the process of restituting the lost military service record card and demanded a bribe amounting to US$200 to allegedly speed up the process.

The National Security Service’s (NSS) report on 3 Armenian universities issuing fake diplomas to the graduates also evoked a wide public response.

However, according to Varuzhan Hoktanian, TIAC Project Director, the aforesaid revelations are not enough to efficiently combat corruption, since anti-corruption fight should start from the top: ‘And to reach that top, we need a political will. But since there is a lack of it, what is actually going on now can be regarded as a show.’

He noted that the NSS recently solved the case in the social welfare field. As a result, several high-ranking officials of the Ministry of Labour and Social Affairs, including the Head of Medical and Social Expertise Agency Armen Soghoyan, were arrested. Overall 12 officials were involved in the case.

According to the NSS, when defining the disability degree, Armen Soghoyan-led agency was accepting bribes amounting to AMD 20,000-40,000 (about US$40-80). Certain portion of the amount earned by the medical committee chairmen was regularly transferred to the agency chief, Soghoyan.

Varuzhan Hoktanian reminded that prior to Armen Soghoyan, this position was held by Mikael Vanyan, who was dismissed in October 2012, after some corruption risks had been exposed in his agency. In the expert’s opinion, the preconditions for recurrence of crime are much deeper and punishment is no longer an effective solution:

“If a crime reoccurs in the same agency of the same field, it means that what took place was actually a show rather than a fight against corruption. I’m not saying that people shouldn’t be arrested, but that’s hardly enough. What we need is prevention. Punishments are not the only means of combatting corruption.”

Karen Zadoyan, President of the Armenian Young Lawyers Association (AYLA), believes that an independent body should be set up to ensure effective fight against corruption, because the current situation poses ‘a serious threat to national security.’

Armenia has the Anti-Corruption Council, that was set up during former Prime Minister Hovik Abrahamyan’s term in office and later transferred to the incumbent Premier, Karen Karapetyan. It comprises high-rank officials, including the general prosecutor, justice minister, finance minister, as well as the Anti-Corruption Coalition.

Establishment of the aforesaid Council caused wide public outcry, because it included such high-ranking officials, who, in the opinion of social and political circles, were not far from that process themselves and the number of medial publications and their property declarations testified to that: while they were holding those posts, their family members were setting up huge businesses and, consequently they can’t be fighting corruption. Therefore, experts believe that this fight against corruption is ‘artificial’ to some extent.

On a side note, the U.S. Ambassador to Armenia, Richard Mills, recently stated about inefficiency of the Anti-Corruption Council’s activity. As he pointed out, only 2,5% of the initially intended sum was transferred to the Council’s account, since it hadn’t shown as much progress as expected.

The Armenian authorities assure that the Armenian government spares no efforts to combat corruptio and that the developed strategy is being gradually implemented. According to the Armenian Deputy Justice Minister, Suren Krmoyan, the executive government tries to apply some innovative methods in its fight against corruption:

“We are using our human resources and electronic tools to form possibly transparent and integrated management which will help eliminate the risks of bribe-taking. And there are high risks in such areas as: education, health, police and tax authorities. Consequently, we are targeting these very areas, as a matter of priority.”

There will be no corruption in Armenia when every fourth citizen or his/her family members stops giving bribes, when people start openly discussing problems. On a side note, the public opinion poll in 2016 revealed that 67% of respondents would not have reported corruption cases, if they had witnessed them.  Aghasi Tadevosyan, an ethnographer, says the reason lies in the people’s mindset:

“The majority of Armenians, who are involved in a corruption chain, don’t even realize that they are committing a crime. They understand that it’s illegal, but they perceive it as being part of daily relations. They don’t regard it as a bribe, but rather a ‘favor’ and ‘gratitude for one’s help.’ An official, who has helped to settle some issue, is presented gifts, given ‘kickbacks’ and sometimes laid festive tables.”

In the ethnographer’s opinion, the citizens find it easier to solve their problems through corrupt processes rather than though the legal means.

According to the ethnographer, corruption in Armenia should be eradicated from the ‘top’, and this requires political will: ‘The problem will exist as long as people seek power in order to enjoy the fruits of corruption.’

https://jam-news.net/?p=21076[:]